အမေရိကန်တွေကို သေစေနိုင်တဲ့ မမြင်နိုင်တဲ့ ရောဂါများ

(SeaPRwire) –   ၂၀၀၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၁ ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ အနောက်ဘင်္ဂလားပြည်နယ်ရှိ ဝေးလံခေါင်သီသော ကျေးရွာများသို့ ကျွန်တော် ခရီးသွားနေခဲ့ပါသည်။ တီဘီရောဂါကို ထိန်းချုပ်ရန်ကူညီရန် CDC မှချေးယူပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ငါးနှစ်ကြာနေထိုင်ကာ အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ထိုနေ့တွင် ကျွန်တော့်ရဲ့ ခေါင်းပါးတဲ့ ဟိုတယ်ခန်းမဆောင်မှာရှိတဲ့ ရုပ်မြင်သံကြားသေးသေးလေးတစ်ခုက ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးစင်တာ၏ ဒုတိယတာဝါပြိုကျသွားသည်ကို ပြသခဲ့သည်။ ကျွန်တော် နယူးယောက်မြို့မှာမွေးဖွားခဲ့ပြီး ဆေးပညာနှင့် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ လေ့ကျင့်သင်ကြားမှုများ ခံယူခဲ့ကာ Epidemic Intelligence Service Officer နှင့် တီဘီရောဂါထိန်းချုပ်ရေးအစီအစဉ်၏ ညွှန်ကြားရေးမှူးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ သုံးလအကြာတွင် ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးစင်တာ၏ အပျက်အစီးများ မီးခိုးကြွက်လျှောက်များထွက်နေဆဲဖြစ်ပြီး မြို့တော်ဝန်အဖြစ် ရွေးကောက်ခံရသူ Mike Bloomberg က ဖုန်းခေါ်ခဲ့သည်။ သူက နယူးယောက်မြို့ရဲ့ ကျန်းမာရေးကော်မရှင်နာအဖြစ် ကျွန်တော်ပြန်လာပြီး တာဝန်ထမ်းဆောင်ပေးနိုင်မလားလို့ မေးခဲ့ပါတယ်။

၂၀၀၂ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယမှပြန်လာသောအခါ ကျွန်တော့်အဖေကို သူနာပြုစောင့်ရှောက်ရေးဂေဟာမှာ သွားရောက်တွေ့ဆုံခဲ့ပါတယ်။ ကျွန်တော်ကောလိပ်တက်နေစဉ်က Blue Ridge တောင်တန်းများတွင် လမ်းလျှောက်တောင်တက်နေတုန်း သူကကျွန်တော့်ကို “မင်းက သိပ္ပံနဲ့ နိုင်ငံရေးကို နှစ်သက်ပုံရတယ်။ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးက အဲဒီနှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ထားတာပဲ။ မင်းပျော်ကောင်းပျော်နိုင်တယ်” လို့ ပြောခဲ့တယ်။ အဲဒီတုန်းက ကျွန်တော် “ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး” ဆိုတဲ့အသုံးအနှုန်းကို ပထမဆုံးကြားဖူးတာပါ။

ကော်မရှင်နာအဖြစ် ကျွန်တော် အလုပ်မစခင်မှာ ကျွန်တော့်အဖေရဲ့ ပါကင်ဆန်ရောဂါက ပိုဆိုးလာခဲ့ပါတယ်။ သူ မလှုပ်ရှားနိုင်တော့သလို စကားလည်း အပြောနည်းလာတယ်။ နာရီပေါင်းများစွာ သူကုတင်ဘေးမှာ ထိုင်ပြီး သူ့လက်ကို ဆုပ်ကိုင်ထားခဲ့တယ်။ “အဖေ၊ ကျွန်တော် အကောင်းဆုံး ကျန်းမာရေးကော်မရှင်နာဖြစ်ချင်တယ်” လို့ ကျွန်တော် သူ့ကို ပြောခဲ့တယ်။ သူ့ရဲ့တုံ့ပြန်မှုကတော့—ကျွန်တော့်ကို သူနောက်ဆုံးပြောခဲ့တဲ့စကားကတော့—“မင်းဘယ်လိုသိနိုင်မလဲ”တဲ့။

အကောင်းဆုံးဖြစ်တယ်ဆိုတာက အသက်ပေါင်းများစွာကို ကယ်တင်တာကို ဆိုလိုတာပါ။ ဒါပေမဲ့ ကျန်းမာရေးဌာနတစ်ခုက အဲဒီလိုလုပ်နေတယ်ဆိုတာ ဘယ်လိုသိနိုင်မလဲ။

မမြင်နိုင်တာကို မြင်အောင်လုပ်ခြင်း

၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်အစောပိုင်းများတွင် တီဘီရောဂါ (TB) သည် အခြားအကြောင်းများထက် လူအများအပြားကို သေစေခဲ့သည်။ ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်ရောက်သောအခါ ဆေးရွက်ကြီးသည် ရှောင်ရှား၍ရနိုင်သော သေဆုံးမှု၏ အဓိကအကြောင်းရင်းအဖြစ် ၎င်းနေရာတွင် အစားထိုးဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ ကျွန်တော့်အဖေရဲ့ နောက်ဆုံးမေးခွန်းကို ဖြေဆိုနိုင်ဖို့အတွက် ဆေးရွက်ကြီးသုံးစွဲမှုကို လျှော့ချဖို့လိုသလို တိုးတက်မှုကိုလည်း တိုင်းတာဖို့လိုပါတယ်။

ထိုအချိန်တွင် ဆေးလိပ်သောက်သုံးမှု၏ လမ်းကြောင်းများသည် မမြင်နိုင်ခဲ့ပါ။ လူဘယ်နှစ်ယောက် ဆေးလိပ်သောက်သလဲ ဒါမှမဟုတ် ဆေးလိပ်သောက်နှုန်းတွေ တက်နေသလား၊ ကျနေသလားဆိုတာကို စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးတဲ့စနစ်မရှိခဲ့ဘူး။ ဒါကြောင့် ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှာ ကျွန်တော်တို့အဖွဲ့ရဲ့ ပါရမီထက်မြက်တဲ့ ဆရာဝန်-ကူးစက်ရောဂါပညာရှင် Dr. Farzad Mostashari က နယူးယောက်မြို့သား ၁၀,၀၀၀ ကို နှစ်စဉ် တယ်လီဖုန်းနဲ့စစ်တမ်းကောက်ယူခဲ့တယ်။ ပထမနှစ်ရဲ့ရလဒ်တွေက လူကြီး ၂၂% ဆေးလိပ်သောက်သုံးကြကြောင်း ဖော်ပြခဲ့တယ်—အဲဒီအရေအတွက်က ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုကြာတဲ့အထိ မပြောင်းမလဲရှိနေခဲ့တယ်။

ဒီလမ်းကြောင်းအတိုင်း ဆက်သွားနေမယ်ဆိုရင် မြို့ခံ ၄၀၀,၀၀၀ ကျော် ဆေးရွက်ကြီးကြောင့် သေဆုံးကြမှာဖြစ်ပြီး သန်းချီတဲ့လူတွေက နှလုံးဖောက်ပြန်ခြင်း၊ အဆုတ်ရောဂါ၊ လေဖြတ်ခြင်းနဲ့ ကင်ဆာတို့ကြောင့် ခံစားကြရဦးမှာပါ။ ကူးစက်ရောဂါပညာရှင်တွေအနေနဲ့ ကျွန်တော်တို့က အနာဂတ်မှာဖြစ်လာနိုင်တဲ့ ဝမ်းနည်းစရာတွေကို မြင်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့က “ကာဆန်ဒြာရဲ့ကျိန်စာ”ကို ချိုးဖျက်ရမယ်။ ဂရိဒဏ္ဍာရီလာ ပရောဖက်မတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ကာဆန်ဒြာက အနာဂတ်ကိုမြင်နိုင်ပေမဲ့ ကျိန်စာသင့်နေခဲ့တယ်၊ ဘယ်သူကမှ သူမရဲ့သတိပေးချက်တွေကို မယုံကြည်ကြသလို သူမခန့်မှန်းခဲ့တဲ့ ဘေးအန္တရာယ်တွေကို ကာကွယ်ဖို့အတွက် ဘာမှမလုပ်ကြဘူး။ ကျွန်တော်တို့အနေနဲ့ ဘေးအန္တရာယ်ကို ကြိုမြင်နိုင်ရုံသာမကဘဲ ရပ်တန့်ပစ်ဖို့လည်း လိုအပ်ပါတယ်။

အသက်ပေါင်းများစွာအတွက် နိုင်ငံရေးတိုက်ပွဲ

ဘာက အလုပ်ဖြစ်လဲဆိုတာ ကျွန်တော်တို့သိတယ်။ ဆေးရွက်ကြီးအခွန်တွေ တိုးမြှင့်တာက ဆေးလိပ်သောက်သုံးမှုကို လျှော့ချနိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော နည်းလမ်းဖြစ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒါက နိုင်ငံရေးအရခက်ခဲတယ်။ အဲဒါက နိုင်ငံရေးတိုက်ပွဲတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့ မြို့တော်ဝန် Bloomberg ရဲ့ အားသွန်ခွန်စိုက် ကြိုးပမ်းမှုကြောင့် ၂၀၀၉ ခုနှစ်မှာ ဆေးရွက်ကြီးခွန်ကို တစ်ထုပ်လျှင် ၁.၄၂ ဒေါ်လာ တိုးမြှင့်နိုင်ခဲ့တယ်။

နောက်တစ်နှစ်မှာ စစ်တမ်းကောက်ယူမှုအရ ဆေးလိပ်သောက်သုံးနှုန်း သိသိသာသာကျဆင်းသွားကြောင်းကို ပြသခဲ့တယ်။ နောက်တစ်နှစ်မှာ ကျွန်တော်တို့က စားသောက်ဆိုင်တွေနဲ့ ဘားတွေမှာ ဆေးလိပ်သောက်တာကို တားမြစ်ခဲ့တယ်—နောက်ထပ် ကြီးမားတဲ့ နိုင်ငံရေးတိုက်ပွဲတစ်ခုပေါ့—နောက်တစ်နှစ်ရဲ့အချက်အလက်တွေက ဆေးလိပ်သောက်သုံးမှု နောက်ထပ်ကျဆင်းသွားကြောင်းကို ပြသခဲ့တယ်။

ကျွန်တော်တို့က လှိုင်းကိုပြောင်းပြန်လှန်နိုင်ခဲ့ပြီလို့ ယူဆထားခဲ့ပြီး နှုန်းထားတွေက ဆက်လက်ကျဆင်းသွားလိမ့်မယ်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ နောက်ပိုင်းမှာ ဆေးလိပ်သောက်သုံးနှုန်း ကျဆင်းသွားတာက ရပ်တန့်သွားခဲ့တယ်။ Mostashari ရဲ့ စစ်တမ်းကောက်ယူမှုက အဟန့်အတားကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်းဖြစ်စေခဲ့တယ်၊ ကျွန်တော်တို့ လုံလောက်အောင် မလုပ်နိုင်ခဲ့ဘူး။ ကျွန်တော်တို့ လုပ်ဆောင်ဖို့လိုတယ်၊ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အကောင်းဆုံးဖြေရှင်းနည်းဖြစ်တဲ့ အခွန်ကို နောက်တစ်ကြိမ်ထပ်တိုးမြှင့်ဖို့ကို ပြည်နယ်လွှတ်တော်က ပိတ်ပင်ထားခဲ့တယ်။

အန္တရာယ်များတဲ့ ဒေါ်လာ ၁၀ သန်းလောင်းကြေး

CDC က ဆေးလိပ်ဆန့်ကျင်ရေး ကြော်ငြာတွေကို အားပါးတရထည့်သွင်းဖို့အတွက် နှစ်စဉ် ဒေါ်လာ ၁၀ သန်းသုံးစွဲဖို့ အကြံပြုခဲ့တယ်။ ကျွန်တော်တွေဝေခဲ့တယ်။ အဲဒါက အရမ်းများတဲ့ငွေပမာဏပဲ—ဆေးခန်းတွေတစ်ခုလုံးကို ရန်ပုံငွေထောက်ပံ့ပေးနိုင်သလို ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်း ၁၀၀ ကျော်ကို ငှားရမ်းနိုင်တယ်။ အကယ်၍ ကြော်ငြာတွေက အလုပ်မဖြစ်ရင် ဘယ်လိုလုပ်မလဲ။

ကျွန်တော်တို့က လောင်းကြေးထပ်ခဲ့တယ်။ အားကောင်းတဲ့ ကြော်ငြာတွေကို လွှင့်တင်ခဲ့သလို ဆေးလိပ်သောက်သုံးနှုန်းမြင့်မားတဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေကိုလည်း ပစ်မှတ်ထားခဲ့တယ်။ နောက်တစ်နှစ်မှာ အချက်အလက်တွေက ကျွန်တော်တို့ရဲ့အဖြေကို ပေးခဲ့တယ်၊ ကြော်ငြာတွေက အလုပ်ဖြစ်တယ်။ ဆေးလိပ်သောက်သုံးနှုန်းတွေက ပြန်လည်ကျဆင်းသွားခဲ့တယ်—အထူးသဖြင့် ဟစ်စပန်းနစ်အမျိုးသားတွေအပါအဝင် ကျွန်တော်တို့ပစ်မှတ်ထားတဲ့အုပ်စုတွေမှာပါ။

မြို့ကောင်စီက ဝေဖန်သူတွေက ကြော်ငြာတွေအတွက် ဒေါ်လာသန်းပေါင်းများစွာ သုံးစွဲမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ကို ဝေဖန်ခဲ့ကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ စစ်တမ်းကောက်ယူထားတဲ့ အချက်အလက်တွေနဲ့အတူ သုံးစွဲထားတဲ့ ဒေါ်လာတစ်ဒေါ်လာအတွက် ကယ်တင်နိုင်ခဲ့တဲ့ အသက်တွေကို ကျွန်တော်တို့ ပြသနိုင်ခဲ့တယ်။ ကြော်ငြာတွေအတွက် ရန်ပုံငွေမထောက်ပံ့ပေးရခြင်းရဲ့ကုန်ကျစရိတ်က ဘာလဲ။ ဆေးလိပ်သောက်သုံးသူတွေ ပိုများလာခြင်း။ ကင်ဆာရောဂါ ပိုများလာခြင်း။ နှလုံးရောဂါ ပိုများလာခြင်း။ လူတွေ ငယ်ရွယ်စဉ်မှာ သေဆုံးကြရခြင်း။

မမြင်နိုင်တာကို မြင်ခြင်း

ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးက ကျွန်တော်တို့ကို မမြင်နိုင်တာတွေကို မြင်နိုင်စေတယ်—ဥပမာ ဆေးရွက်ကြီးသုံးစွဲမှု လျှော့ချရာမှာ ရပ်တန့်သွားတာမျိုးပေါ့။ စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးမှုက ဆေးလိပ်သောက်သုံးမှု လျှော့ချရေး ရပ်တန့်သွားခြင်းရဲ့ မမြင်နိုင်တဲ့လမ်းကြောင်းကို မြင်နိုင်စေခဲ့တယ်။ အဲဒါက ကျွန်တော်တို့ကို လမ်းကြောင်းမှန်ပေါ် ပြန်ရောက်စေပြီး နယူးယောက်မြို့သား ထောင်ပေါင်းများစွာ ဆေးလိပ်ဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးခဲ့တယ်။

သူရဲကောင်းဆန်ဆန် ဆေးဝါးကုသမှုနဲ့ ကယ်တင်နိုင်ခဲ့တဲ့ အသက်တစ်ချောင်းက အံ့ဖွယ်တစ်ခုဖြစ်တယ်။ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးနဲ့ ကယ်တင်နိုင်ခဲ့တဲ့ သန်းပေါင်းများစွာသော အသက်တွေက မမြင်နိုင်ဘူး။ ဒါပေမဲ့ စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးမှုက လူအများက မမြင်နိုင်ရင်တောင် အဲဒီအသက်တွေကို မြင်နိုင်စေပါတယ်။

အချက်အလက်တွေကို ပုံဖော်ပြသရာမှာ ရှေ့ဆောင်လမ်းပြဖြစ်တဲ့ Edward Tufte က ဒီတင်းမာမှုကို ဖမ်းယူခဲ့တယ်—“ကုန်ကျစရိတ် ဘယ်လောက်ပင်ရှိပါစေ နာမည်ရှိတဲ့ တစ်ဦးချင်းအသက်တွေကို ကယ်တင်ဖို့နဲ့ သက်တမ်းတိုးပေးဖို့အတွက် အများကပိုနှစ်သက်ကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ရင် အဲဒီလိုရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေက အမည်မသိ စာရင်းအင်းအသက်ပေါင်း သန်းနဲ့ချီပြီး ကယ်တင်နိုင်တယ်”တဲ့။ ဒီနေ့မှာ အမေရိကန် အထက်တန်းကျောင်းသား ၄% အောက်သာ ဆေးလိပ်သောက်သုံးကြတယ်—ဒါဟာ သမိုင်းတစ်လျှောက် အနိမ့်ဆုံးနှုန်းပါပဲ။ ပြီးတော့ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ဆေးလိပ်သောက်ဖူးတဲ့ လူအများစုက အခုဆေးလိပ်ဖြတ်ပြီးကြပါပြီ။

ကျွန်တော်တို့ မမြင်တာတွေက သေစေနိုင်သေးတယ်

စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးခြင်းရဲ့ အဓိကအစွမ်းက လမ်းကြောင်းတွေကို မြင်နိုင်ရုံသာမကဘဲ ဘက်စုံခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့တီဘီလိုမျိုး ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ ကူးစက်ရောဂါတွေနဲ့ အီဘိုလာအပါအဝင် သေစေနိုင်တဲ့ ရောဂါပိုးတွေရဲ့ လမ်းကြောင်းကို ခန့်မှန်းနိုင်ဖို့လည်း အရေးကြီးပါတယ်။ အဲဒါက ကာဆန်ဒြာရဲ့ကျိန်စာရဲ့အကြောင်းရင်းတွေကို ဖော်ထုတ်နိုင်တယ်—ကိုယ့်ကိုယ်ကို၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ကမ္ဘာကိုနဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့အနာဂတ်ကို မှားယွင်းစွာခံယူထားခြင်းပေါ့။ အဲဒါက ရပ်ကွက်တစ်ခုလုံးရဲ့ ကျန်းမာရေးနဲ့ တစ်ဦးချင်းရဲ့ကျန်းမာရေးအတွက်ပါ တိုးတက်မှုလမ်းကြောင်းကို ဖော်ထုတ်နိုင်တယ်။ ပြီးတော့ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေကို တားဆီးဖို့အတွက် ကျွန်တော်တို့လုပ်ဆောင်နေတာတွေက အလုပ်ဖြစ်ရဲ့လားဆိုတာကိုလည်း ပြသနိုင်တယ်။

စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးခြင်းက ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး အောင်မြင်နိုင်အောင် လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်တဲ့ အဓိကအစွမ်းပဲဖြစ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒါက ပထမခြေလှမ်းသာဖြစ်တယ်။ အသက်ပေါင်းများစွာကို ကယ်တင်ဖို့အတွက် တိုးတက်မှုဖြစ်နိုင်ခြေကို ယုံကြည်ဖို့နဲ့ ပိုပြီးကျန်းမာတဲ့အနာဂတ်ကို ဖန်တီးနိုင်ဖို့အတွက် စနစ်တကျလုပ်ဆောင်ဖို့လည်း လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါက ရေကျောက်ရောဂါကို ပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်ခဲ့သလို နှလုံးရောဂါကြောင့် သေဆုံးနှုန်းတွေကို သုံးပုံနှစ်ပုံကျော် လျှော့ချနိုင်ခဲ့ပြီး ကလေးတွေရဲ့ဉာဏ်ရည်မြင့်တက်လာစေဖို့အတွက် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာရှိတဲ့ ဓာတ်ဆီထဲက ခဲဆိပ်တွေကို ဖယ်ရှားပေးနိုင်ခဲ့တဲ့ ပုံသေနည်းပဲဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒါက သင့်ရဲ့အသက်အပါအဝင် နောက်ထပ်သန်းပေါင်းများစွာရဲ့အသက်တွေကို ကယ်တင်နိုင်တဲ့ ပုံသေနည်းပဲဖြစ်ပါတယ်။

By Dr. Tom Frieden MD, MPH မှ ကောက်နှုတ်ထားပါသည်။ The MIT Press မှ ခွင့်ပြုချက်ရယူပြီး ပြန်လည်ပုံနှိပ်ဖော်ပြထားပါသည်။ မူပိုင်ခွင့် ၂၀၂၅။

“ `